Mithradates VI van Pontos
Ergens aan de Zwarte Zee, waar vandaag de dag Turkije ligt, lag meer dan 2000 jaar geleden het koninkrijk Pontos. Het was een klein koninkrijk, en slechts één van de vele vorstendommen die na de dood van Alexander de Grote in zijn voormalige rijk ontstonden. Een lang leven zouden deze koninkrijken niet beschoren zijn, want minder dan drie eeuwen later zouden ze stuk voor stuk alweer zijn opgeslokt in dat andere grote imperium uit de Klassieke Oudheid: het Romeinse Rijk.
Vrijwel niemand zou ooit van Pontos hebben gehoord, als het land niet Mithradates VI 'de Grote' had voortgebracht.
Mithradates wist in korte tijd zijn rijk meer dan te verdubbelen, iets dat de Romeinen zorgen baarde. De grote ambities van de beide machthebbers waren maar moeilijk te combineren, en een confrontatie leek dan ook onvermijdelijk. De Pontische vorst speelde hierbij slim in op breed gedragen anti-Romeinse sentimenten en wist daardoor vrijwel het gehele Grieks-sprekende deel van het Romeinse Rijk achter zich te krijgen.
In drie grootschalige oorlogen wist hij vervolgens angstaanjagend dicht bij een overwinning te komen.
Het is niet verwonderlijk dat Mithradates de geschiedenis is ingegaan als de laatste man die het onoverwinnelijke Rome durfde uit te dagen. Dit is zelfs het beeld dat door de primaire bronnen van de Pontische vorst wordt geschetst. Deze bronnen zijn echter allemaal van Romeinse hand, en het verhaal van Mithradates wordt dan ook zonder uitzondering vanuit Romeins perspectief verteld.
We moeten ons goed realiseren dat een Pontisch perspectief een heel andere versie van het verhaal kan geven, een versie waarin Rome misschien helemaal niet zo'n grote rol speelt...
Als we kijken naar de buitenlandse politiek die Mithradates voerde, dan blijkt dat hij zich voor Rome maar weinig interesseerde. Zijn vele veroveringen vonden allemaal plaats rond de Zwarte Zee en in Anatolië – buiten Romeinse invloedssfeer – en op geen enkel moment gaf hij blijk van plannen om zijn territorium uit te breiden in dat van Rome.
Politiek en diplomatie
De
politiek die Mithradates bedreef was in en in Hellenistisch. Dat houdt
in dat hij in de eerste plaats macht naar zich toe probeerde te
trekken door zich te bemoeien met de politiek van andere
koningshuizen: hij huwelijkte zijn dochter uit aan een buur-koning,
hij wist twee van zijn zoons op de troon van een aangrenzend land te
krijgen en hij liet, als het moest, andere vorsten vermoorden. Daar
stond tegenover dat Mithradates zelf voortdurend bang was dat een
ander zich met zijn
land zou bemoeien. Als voorzorgsmaatregel zou hij zijn hele leven
bezig blijven met het ontwikkelen van een universeel anti-gif, zodat
niemand hem zou kunnen vergiftigen (een favoriet trucje van
Hellenistische koningen).
In deze wijze van politiek bedrijven was maar weinig ruimte voor de Romeinse Republiek, dat immers geen koning had. De twee partijen probeerden elkaar dan ook zoveel mogelijk te negeren en met rust te laten. Toen Mithradates' macht echter zo groot geworden was dat een beleid van live and let live voor Rome niet langer een optie was, leek oorlog de enige manier om tot een oplossing te komen.
In deze wijze van politiek bedrijven was maar weinig ruimte voor de Romeinse Republiek, dat immers geen koning had. De twee partijen probeerden elkaar dan ook zoveel mogelijk te negeren en met rust te laten. Toen Mithradates' macht echter zo groot geworden was dat een beleid van live and let live voor Rome niet langer een optie was, leek oorlog de enige manier om tot een oplossing te komen.
Propaganda
Een zelfde beeld dringt zich op wanneer we kijken naar het beeld dat Mithradates van zichzelf neerzette in zijn propaganda. In verschillende standbeelden en op verschillende munten liet hij zichzelf afbeelden als opvolger van Alexander – een semi-goddelijke koning die voor het welzijn van de Griekse wereld streed. Een anti-Romeinse houding kreeg hij pas toen hij al met de Republiek in oorlog was, maar zelfs toen bleef zijn Griekse portrettering dominant.
Naar alle waarschijnlijkheid is het nooit Mithradates' intentie geweest om Rome ten val te brengen. Het is dan ook niet terecht om hem te vergelijken met een persoon als Hannibal, en in een titel als 'grootste vijand van Rome' zou hij zichzelf vermoedelijk niet herkend hebben.
Mithradates VI zag zichzelf in de eerste plaats als voorvechter van de Griekse wereld.
Hij zou de laatste zijn.
Naar alle waarschijnlijkheid is het nooit Mithradates' intentie geweest om Rome ten val te brengen. Het is dan ook niet terecht om hem te vergelijken met een persoon als Hannibal, en in een titel als 'grootste vijand van Rome' zou hij zichzelf vermoedelijk niet herkend hebben.
Mithradates VI zag zichzelf in de eerste plaats als voorvechter van de Griekse wereld.
Hij zou de laatste zijn.
T. R. 17-06-2012
Meer weten?
Over Mithradates VI 'de Grote' is helaas nog niks in het Nederlands geschreven. De volgende boeken, in het Engels dus, zijn wel erg informatief:
- Adrienne Mayor, The Poison King. The life and legend of Mithradates, Rome's deadliest enemy (2010)
- B.C. McGing, The foreign policy of Mithridates VI Eupator, king of Pontus (1986)
- A.N. Sherwin-White, Roman foreign policy in the East, 168 B.C. to A.D. 1 (1984)
Wie het verhaal van Mithradates liever in primaire bronnen terug wil lezen, kan zich het beste richten tot Strabo's Geographica en Appianus' Hostoria Romana (ook deze zijn helaas nog niet in Nederlandse vertaling beschikbaar).
Kaarten
Alle kaarten in dit stuk zijn van mijn eigen hand. Ze mogen vrij worden gebruikt door anderen.
Afbeeldingen
Munt met hoofd van Mithradates: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a0/Mithridates_VI_of_Pontus.jpg
Portret van Mithradates als Herakles: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mithridates_VI_Louvre_white_background.jpg