Mythen als diplomaat
Mythen zijn niet alleen leuke verhalen voor vermaak of sociale engagement, mythen hebben tevens een duidelijke politieke functie. In mijn onderzoek over mythen als diplomaat ligt de focus op de hellenistische periode en wordt het altaar van Pergamon gebruikt ter illustratie.
“ (…) the ambassadors most zealously
and eagerly exhort us to remember our kinship-relations (sungeneia) with them,
that originate from the gods and heroes, and hence to refuse to tolerate that
the walls of their homeland lie destroyed — since, they said, Leto, our city’s
founding deity, gave birth to Artemis and Apollo in our land and Asklepios was
born in Doris to Apollo and Koronis daughter of Phlegyos son of Doros, and
therefore, having established through this genealogy that they possess such
divinely originated kinship-relations with us, they enjoy an interwoven kinship
and relationship with us that derived from the heroes, as they showed by
establishing the genealogy from Aiolos and Doros; (..)” (Supplementum
Epigraphicum Graecum, xxxviii (Amsterdam, 1988), text no. 1476)
“ (…) the ambassadors most zealously
and eagerly exhort us to remember our kinship-relations (sungeneia) with them,
that originate from the gods and heroes, and hence to refuse to tolerate that
the walls of their homeland lie destroyed — since, they said, Leto, our city’s
founding deity, gave birth to Artemis and Apollo in our land and Asklepios was
born in Doris to Apollo and Koronis daughter of Phlegyos son of Doros, and
therefore, having established through this genealogy that they possess such
divinely originated kinship-relations with us, they enjoy an interwoven kinship
and relationship with us that derived from the heroes, as they showed by
establishing the genealogy from Aiolos and Doros; (..)” (Supplementum
Epigraphicum Graecum, xxxviii (Amsterdam, 1988), text no. 1476)
In de hellenistische periode werd het politieke veld na verovering van Azië en Egypte door Alexander de Grote en zijn generaals vergroot en werden de relaties onder de poleis in de Griekse gebieden meer vriendschappelijk. In de klassieke periode was er veel vijandigheid tussen de stadstaten met als de Peloponnesische oorlog (431-404)als hoogtepunt. In de hellenistische periode echter, die begon na de dood van Alexander de Grote in 323 v. Chr., ontstond er een driehoeksverhouding tussen de poleis onderling en tussen koning en polis. Deze relaties werden voornamelijk bekrachtigd met behulp van mythische verhalen waarin gemeenschappelijke (mythische) voorvaders aangehaald werden die een gemeenschappelijke oorsprong en daardoor een band onderstreepten.
Dit komt duidelijk naar voren bij het Pergamonaltaar. Na recent onderzoek is gebleken dat het Pergamonaltaar een verborgen diplomatische boodschap had voor iedereen die dit altaar betrad terwijl ze de stad Pergamon bezochten. Pergamon is een stad in Klein-Azië, het tegenwoordige Turkije. De koningsdynastie van Pergamon, de Attaliden (282-133 v. Chr.), hadden zich van gouverneur naar koning opgewerkt tot grote frustratie van de koning van Macedonië en de koning van het Seleucidische rijk. Deze heersers wilde de opgewerkte positie van de Attaliden terug draaien, maar de heersers van Pergamon hadden een machtig wordende bondgenoot gevonden, namelijk Rome. Onder de bescherming van Rome behielden de Attaliden van Pergamon hun koningstitel en verkregen ze nog grote stukken land erbij. Het Pergamonaltaar was een manifestatie van het diplomatieke succes van de Attaliden.
Dit komt duidelijk naar voren bij het Pergamonaltaar. Na recent onderzoek is gebleken dat het Pergamonaltaar een verborgen diplomatische boodschap had voor iedereen die dit altaar betrad terwijl ze de stad Pergamon bezochten. Pergamon is een stad in Klein-Azië, het tegenwoordige Turkije. De koningsdynastie van Pergamon, de Attaliden (282-133 v. Chr.), hadden zich van gouverneur naar koning opgewerkt tot grote frustratie van de koning van Macedonië en de koning van het Seleucidische rijk. Deze heersers wilde de opgewerkte positie van de Attaliden terug draaien, maar de heersers van Pergamon hadden een machtig wordende bondgenoot gevonden, namelijk Rome. Onder de bescherming van Rome behielden de Attaliden van Pergamon hun koningstitel en verkregen ze nog grote stukken land erbij. Het Pergamonaltaar was een manifestatie van het diplomatieke succes van de Attaliden.
Op het altaar wordt ten eerste de Gigantenstrijd uitgebeeld. Dit stond symbool voor de overwinning van Eumenes II (197-159 v. Chr.) op Keltische stammen die Griekenland en Klein-Azië leeg plunderde. De Gigantenstrijd is de epische strijd tussen de Giganten ,Titanen, de nazaten van Chaos en de Olympische goden. De Olympische goden, symbool voor de Griekse cultuur, wonnen de strijd en brachten vrede terug in de wereld. Ook Eumenes II wilde zich vertonen als de redder van de Griekse cultuur en de Griekse wereld. Deze vorm van verering wordt ook wel heerserscultus genoemd.
Het mythische verhaal van Telephos is een verhaal dat gebruikt werd voor diplomatieke betrekkingen onder steden. Telephos was de zoon van Auge, dochter van de koning van de stad Tegae, en Herakles. Als kind werd hij ten vondeling gelegd en door een leeuw verzorgd. Wanneer hij volwassenen was geworden nam hij deel uit van de Trojaanse oorlog en werd uiteindelijk koning van Pergamon nadat de oude koning hem als zoon had geadopteerd. De mythe van Telephos legt ten eerste een verband tussen Pargamon en Tegae. Er is tevens een document bekend dat een diplomatieke betrekking tussen Pergamon en Tegae uiteenzet die op basis van deze mythe is gesloten. Daarnaast zou de dochter van Telephos later met Aeneas trouwen, de voorvader van Rome. Ook Rome en Pergamon hadden een duidelijke diplomatieke betrekking.
Het altaar van Pergamon bewijst het idee dat mythe meer dan alleen sociaal vermaak was. Er werden sterke diplomatieke betrekkingen ontwikkeld op basis van mythen. Op deze manier ontstond er in de hellenistische periode een netwerk van mythische verbindingen tussen steden, en tussen steden en koningen, met als gevolg dat steden steeds meer beroep deden op elkaars hulp.
M.H.M. S. 20-06-2012
Literatuur
- Gruen, E. S., “Culture as policy, the Attalids of Pergamon” in: N. T. de Grummond en B. S. Ridgway, From Pergamon to Sperlonga, sculpture and context (Los Angeles 2000).
- Ma, J., “Peer policy interaction in the Hellenistic age” Past and present 180 (2003) 7-38.
- Radt, W., Pergamon, Geschichte und Bauten einer antiken Metropole (Darmstadt 1999).
- Gruen, E. S., “Culture as policy, the Attalids of Pergamon” in: N. T. de Grummond en B. S. Ridgway, From Pergamon to Sperlonga, sculpture and context (Los Angeles 2000).
- Ma, J., “Peer policy interaction in the Hellenistic age” Past and present 180 (2003) 7-38.
- Radt, W., Pergamon, Geschichte und Bauten einer antiken Metropole (Darmstadt 1999).