Diplomatieke dames
Op 16 april 2012 verscheen een videoboodschap aan Asma al-Assad op internet. De maaksters, beiden diplomatenvrouwen, rekenen op de invloed van Asma op haar man, president van Syrië, om mogelijk een eind te maken aan het bloedvergieten in het land. Hun boodschap: 'stop being a bystander'. In mei 1627 gaven drie vrouwen hier gehoor aan. De moeder, zus en vrouw van de Hertog van Buckingham wilden voorkomen dat Buckingham op een expeditie naar Frankrijk werd gestuurd. Ze stapten rechtstreeks naar de koning.
Het verschil tussen deze vrouwen? De poging van de 17e eeuwse dames zich te mengen in de politiek was zo uitzonderlijk, dat Alvise Contarini, de Venetiaanse ambassadeur in Engeland, erover schreef aan de Doge en de Senaat.
Het verschil tussen deze vrouwen? De poging van de 17e eeuwse dames zich te mengen in de politiek was zo uitzonderlijk, dat Alvise Contarini, de Venetiaanse ambassadeur in Engeland, erover schreef aan de Doge en de Senaat.
Eva en de slang.
Venetia, Lady Digby door Sir Anthony van Dyck.
De wereld voor een 17e eeuwse Engelse vrouw was zeer klein en bestond vooral uit dingen die ze niet mocht. Zij was immers een nazaat van Eva, die zich liet verleiden van de appel te eten en met Adam verbannen werd uit het paradijs. Een vrouw was dus een zwak wezen, zonder wilskracht en makkelijk beïnvloedbaar. Wat zij nodig had was een man. Een man die haar zwakte compenseerde, haar leiding en raad gaf en haar beschermde tegen de harde, zondige buitenwereld. Aldus de 17e eeuwse Engelsman.
Het schilderij van Lady Digby uit 1633 of 1634, hoewel geschilderd als een ode aan haar leven, toont de gevaren die de vrouw in het dagelijks leven het hoofd moest bieden. Links ligt Misleiding, herkenbaar aan zijn twee gezichten. Eén van Venetia's voeten rust op Onheilige Liefde, in de vorm van Cupido. En in haar rechterhand kronkelt Eva's slang.
Om ze hier tegen te beschermen, bepaalden mannen dat vrouwen geen toegang mochten krijgen tot het publieke leven. Ze hoorden thuis, waar ze hun zorgende taak moesten volbrengen. Dit had als resultaat dat vrouwen ook werden uitgesloten van educatie. Koning James I zei: 'To make women learned and foxes tame has the same effect - to make them cunning'. De weinige herinneringen aan de levens van deze vrouwen zijn dus vaak gemaakt door mannen en dus weinig objectief.
Vrouwen die trouwden met een diplomaat begonnen vanaf het eind van de 16e eeuw met hun echtgenoten mee te reizen. Ze kwamen hierbij erg dichtbij verboden gebied: de politiek. Maar waarom mochten de dames mee? Als de publieke
wereld zo'n gevaarlijke plek was voor een vrouw, wat was dan haar rol tijdens een diplomatieke missie?
Het schilderij van Lady Digby uit 1633 of 1634, hoewel geschilderd als een ode aan haar leven, toont de gevaren die de vrouw in het dagelijks leven het hoofd moest bieden. Links ligt Misleiding, herkenbaar aan zijn twee gezichten. Eén van Venetia's voeten rust op Onheilige Liefde, in de vorm van Cupido. En in haar rechterhand kronkelt Eva's slang.
Om ze hier tegen te beschermen, bepaalden mannen dat vrouwen geen toegang mochten krijgen tot het publieke leven. Ze hoorden thuis, waar ze hun zorgende taak moesten volbrengen. Dit had als resultaat dat vrouwen ook werden uitgesloten van educatie. Koning James I zei: 'To make women learned and foxes tame has the same effect - to make them cunning'. De weinige herinneringen aan de levens van deze vrouwen zijn dus vaak gemaakt door mannen en dus weinig objectief.
Vrouwen die trouwden met een diplomaat begonnen vanaf het eind van de 16e eeuw met hun echtgenoten mee te reizen. Ze kwamen hierbij erg dichtbij verboden gebied: de politiek. Maar waarom mochten de dames mee? Als de publieke
wereld zo'n gevaarlijke plek was voor een vrouw, wat was dan haar rol tijdens een diplomatieke missie?
De Venetiaanse archieven.
Er was een uitbundig diplomatiek verkeer tussen Engeland en Venetië, dat ook wel het 'diplomatieke kruispunt' van Europa werd genoemd. Veel van de brieven zijn bewaard gebleven in de Venetiaanse Archieven. Niet alleen de binnen- en buitenlandse politiek worden er uitgebreid in besproken, maar ook de kleinste roddels komen aan bod. Het hof speelde hierin een belangrijke rol als de belangrijkste informatiebron voor diplomaten. In juli 1625 vluchtte het Engelse hof voor de pest, waarop Zuane Pesaro, de Venetiaanse ambassadeur in Engeland, schreef: 'The separation from the Court and from all my friends and correspondents in various places deprives me of the means of finding out things easily'.
Opvallend is dat vanaf rond 1600 vrouwen vaker voorkomen in de verslagen. In eerste instantie vooral als 'vrouw van'. Maar vanaf 1620 worden de ambassadeursvrouwen steeds vaker aangeduid als 'ambassadrice', een term die niet alleen haar status weergeeft, maar ook refereert aan een zelfstandig beroep. Dat is vreemd: in de 17e eeuw namen vrouwen weliswaar de status van hun man over als ze trouwden, maar niet zijn beroep.
Opvallend is dat vanaf rond 1600 vrouwen vaker voorkomen in de verslagen. In eerste instantie vooral als 'vrouw van'. Maar vanaf 1620 worden de ambassadeursvrouwen steeds vaker aangeduid als 'ambassadrice', een term die niet alleen haar status weergeeft, maar ook refereert aan een zelfstandig beroep. Dat is vreemd: in de 17e eeuw namen vrouwen weliswaar de status van hun man over als ze trouwden, maar niet zijn beroep.
De heilige maagd.
Huwelijk tussen St. Catherina en Christus.
De zondige kant van de vrouw bleef een moeilijk punt voor de Engelse mannen. Want hoe verklaarde men de Heilige Maagd Maria? Of andere vrouwelijke heiligen? Terwijl auteurs en kerkgeleerden uit alle macht probeerden te bewijzen hoe zondig de vrouw was, gingen sommigen daar echter tegenin. Deze tegenstanders hadden als belangrijkste argument dat de natuurlijke eigenschappen die de vrouw bezat onmisbaar waren voor de man. Een man kon zich toch immers niet 'verlagen' tot het zorgen voor zijn kinderen en het huis?
Vrouwen waren niet of nauwelijks vertegenwoordigd in het debat en het is moeilijk te zeggen welke mening zij waren toegedaan. Wel is duidelijk dat het debat voor een 'grijs gebied' zorgde, waarin de regels voor de vrouw niet al te duidelijk waren. Daarnaast zorgde het voor een duidelijkere scheiding tussen de werelden van mannen en vrouwen. Want, hoewel vrouwen nog steeds niet werden toegestaan in de publieke wereld, werd de privéwereld nu uitsluitend het domein van de vrouw.
Binnen die privéwereld had de vrouw verschillende rollen. Ten eerste was zij een echtgenote. In die rol had zij - onbewust - een belangrijk aandeel in de economische wereld, dat vreemd genoeg onderdeel was van de publieke wereld. We zien dan ook dat mannen de huwelijken vaak regelden om, door middel van een bruidsschat of sociale contacten, een zo goed mogelijke 'koop' te sluiten. Ten tweede was de vrouw moeder. Ze bracht de kinderen letterlijk ter wereld, maar was ook grotendeels verantwoordelijk voor hoe de kinderen werden opgevoed. Als laatste was zij meesters van het huishouden, waar ze de scepter zwaaiden over haar gezin, bedienden en eventuele pachters.
Uit brieven is gebleken dat vrouwen goed in staat waren een dubbelrol te spelen. Aan de ene kant was ze de perfecte vrouw voor haar man, aan de andere kant had ze haar eigen agenda, waar macht en invloed belangrijk waren. Joan Thynne, geboren Hayward, wist toen ze in 1575 met John Thynne trouwde, haar vrouwelijke charmes bijzonder goed in te zetten om te krijgen wat ze wilde. Tegen het einde van hun huwelijk vroeg John haar regelmatig om zakelijk advies!
Vrouwen waren niet of nauwelijks vertegenwoordigd in het debat en het is moeilijk te zeggen welke mening zij waren toegedaan. Wel is duidelijk dat het debat voor een 'grijs gebied' zorgde, waarin de regels voor de vrouw niet al te duidelijk waren. Daarnaast zorgde het voor een duidelijkere scheiding tussen de werelden van mannen en vrouwen. Want, hoewel vrouwen nog steeds niet werden toegestaan in de publieke wereld, werd de privéwereld nu uitsluitend het domein van de vrouw.
Binnen die privéwereld had de vrouw verschillende rollen. Ten eerste was zij een echtgenote. In die rol had zij - onbewust - een belangrijk aandeel in de economische wereld, dat vreemd genoeg onderdeel was van de publieke wereld. We zien dan ook dat mannen de huwelijken vaak regelden om, door middel van een bruidsschat of sociale contacten, een zo goed mogelijke 'koop' te sluiten. Ten tweede was de vrouw moeder. Ze bracht de kinderen letterlijk ter wereld, maar was ook grotendeels verantwoordelijk voor hoe de kinderen werden opgevoed. Als laatste was zij meesters van het huishouden, waar ze de scepter zwaaiden over haar gezin, bedienden en eventuele pachters.
Uit brieven is gebleken dat vrouwen goed in staat waren een dubbelrol te spelen. Aan de ene kant was ze de perfecte vrouw voor haar man, aan de andere kant had ze haar eigen agenda, waar macht en invloed belangrijk waren. Joan Thynne, geboren Hayward, wist toen ze in 1575 met John Thynne trouwde, haar vrouwelijke charmes bijzonder goed in te zetten om te krijgen wat ze wilde. Tegen het einde van hun huwelijk vroeg John haar regelmatig om zakelijk advies!
Diplomatieke dames: speelbal of speler?
Alvise Contarini.
Doordat de ambassadeurs zich toe gingen leggen op hun rol, benadrukten zij meer en meer hun mannelijke kant. Hun beroep, het vertegenwoordigen van hun land en koning, vereiste hoogste vorm van mannelijkheid in manieren, uiterlijk en karakter. Voor de ambassadeursvrouwen betekende dit dat hun rol steeds vrouwelijker werd. Het hof, waar haar man zijn 'zaken' deed, was een uitvergroot huishouden: het huishouden van de koning en koningin. Dit huishouden, met haar eigen, was de voornaamste basis van een ambassadeursvrouw tijdens buitenlandse reizen. De enige mogelijke invloed lag dus hier.
De meeste ambassadeursvrouwen wisten dit en maakten er gretig gebruik van. Alvise Contarini ging regelmatig bij ambassadeursvrouwen op bezoek, waarmee hij politieke zaken besprak. Hij scheen het niet vreemd te vinden dat ze goed op de hoogte waren. Daarnaast vervulden de ambassadeursvrouwen een belangrijke sociale taak: ze bezochten feesten, organiseerden diners en waren gastvrouw voor de andere ambassadeursvrouwen.
Zoals genoemd, was de diplomatieke wereld grotendeels afhankelijk van informatienetwerken aan het hof. Omdat de vrouwelijke wereld niet toegankelijk was voor mannen, fungeerden hun vrouwen als informant. Zo beschreef Giovanni Soranzo, de Venetiaanse ambassadeur in Engeland, in 1630 hoe de franse ambassadeur twee mannen tegen elkaar uitspeelde via hun vrouwen. Hij maakte de gravin van Carslile zwart, die prompt door de koningin werd geweerd uit haar persoonlijke kringen. Haar vervangster, voorgesteld door de franse ambassadeur, was Lady Holland, die zeer nauwe banden had met de fransman.
De invloed van ambassadeursvrouwen was dus subtiel en verliep via de toegestane kanalen: het hof en het huishouden. Maar invloed hadden ze! In sociale zaken speelden ze hun rol perfect, tegelijkertijd een diplomatieke rol vervullend. Ze waren vooral succesvol in het verkrijgen en doorspelen van informatie en hadden een eigen netwerk dat zich kon meten met dat van hun mannen. Ten slotte werden ze geëerd met de titel 'ambassadrice', die hen de zelfde status gaf als hun echtgenoten.
De meeste ambassadeursvrouwen wisten dit en maakten er gretig gebruik van. Alvise Contarini ging regelmatig bij ambassadeursvrouwen op bezoek, waarmee hij politieke zaken besprak. Hij scheen het niet vreemd te vinden dat ze goed op de hoogte waren. Daarnaast vervulden de ambassadeursvrouwen een belangrijke sociale taak: ze bezochten feesten, organiseerden diners en waren gastvrouw voor de andere ambassadeursvrouwen.
Zoals genoemd, was de diplomatieke wereld grotendeels afhankelijk van informatienetwerken aan het hof. Omdat de vrouwelijke wereld niet toegankelijk was voor mannen, fungeerden hun vrouwen als informant. Zo beschreef Giovanni Soranzo, de Venetiaanse ambassadeur in Engeland, in 1630 hoe de franse ambassadeur twee mannen tegen elkaar uitspeelde via hun vrouwen. Hij maakte de gravin van Carslile zwart, die prompt door de koningin werd geweerd uit haar persoonlijke kringen. Haar vervangster, voorgesteld door de franse ambassadeur, was Lady Holland, die zeer nauwe banden had met de fransman.
De invloed van ambassadeursvrouwen was dus subtiel en verliep via de toegestane kanalen: het hof en het huishouden. Maar invloed hadden ze! In sociale zaken speelden ze hun rol perfect, tegelijkertijd een diplomatieke rol vervullend. Ze waren vooral succesvol in het verkrijgen en doorspelen van informatie en hadden een eigen netwerk dat zich kon meten met dat van hun mannen. Ten slotte werden ze geëerd met de titel 'ambassadrice', die hen de zelfde status gaf als hun echtgenoten.
Dr. Lucy Worsley in 'Harlets, housewives and heroines: a 17th century history for girls' (BBC):
"This is a really exciting time to be a woman. For centuries they've been looking about in the footnotes of history, but now they come to prominence. Some of them had such modern attitudes and ambitions, and you see them coming up against a world that was still pretty male and mysoginistic."
"This is a really exciting time to be a woman. For centuries they've been looking about in the footnotes of history, but now they come to prominence. Some of them had such modern attitudes and ambitions, and you see them coming up against a world that was still pretty male and mysoginistic."
|
|
I.A. 21-06-2012
Citaten en referenties:
|
|
Meer informatie:
- Venetiaanse Archieven via www.british-history.ac.uk
- Capern, A., The historical study of women. England, 1500-1700 (Basingstoke 2010).
- Fairchilds, C., Women in Early Modern Europe 1500-1700 (Harlow 2007).
- Fletcher, A., Gender, sex and subordination in England 1500-1800 (New Haven and New York 1995).
- Fletcher, C., ‘Furnished with gentlemen: the ambassador’s house in sixteenth-century Italy’, Renaissance Studies 24 (2009) 518-535.
- Jusserand, J.J., ‘The school for ambassadors’, The American Historical Review 27 (1922) 426-464.
- Wiesner, M.E., Women and gender in early modern Europe (Cambridge 2000).
Afbeeldingen:
- Omslag - Slapende Venus door Artemisia Gentileschi (1625-1630):
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Artemisia_Gentileschi_-_Sleeping_Venus.JPG - Venetia, Lady Digby door Anthony van Dyck (1633-1634):
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Venetia,_Lady_Digby_by_Sir_Anthony_Van_Dyck.jpg - Huwelijk tussen St. Catherina en Christus door Bartolomé Murillo (1617-1682):
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bartolome_murillo-santa_catalina_cadiz.JPG?uselang=nl - Alvise Contarini door Jean Baptist Floris (1640-1650):
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:AlviseContarini.jpg