Liever Turks dan Paaps
De capitulaties en de eerste diplomatieke betrekkingen
Aankomst van Cornelis Haga in Istanbul. Hij wordt verwerkomt door Khalil Pasja.
Dit jaar worden de 400 jaar oude diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Turkije uitgebreid gevierd, maar om uit te leggen hoe deze ooit zijn ontstaan moeten we terug naar het jaar 1612. In dit jaar werden de eerste relaties tussen de Nederlandse Republiek en het Osmaanse Rijk verzegeld onder het oog van Cornelis Haga, de eerste Nederlandse diplomaat in Constantinopel. De Republiek verkreeg toen capitulaties van de Osmaanse sultan Ahmed I. Volgens dit document mocht de Republiek vrij uit varen richting Constantinopel onder eigen vlag, minder belastingen betalen dan hun rivalen en kreeg nog tal van andere privileges. Kortom: de capitulaties van 1612 duiden het begin aan van intensieve handelsbetrekkingen tussen het Osmaanse Rijk en de Nederlandse Republiek.
.
.
Kaart ter illustratie van de Nederlands-Ottomaanse betrekkingen onder Haga. Gemaakt voor tentoonstelling: de prins en de pasha.
Wat waren capitulaties?
Akte van Capitulatie tussen de Nederlanden en het Ottomaanse Rijk
Het verstrekken van capitulaties was iets typische Osmaans. Voor het Osmaanse Rijk was het het de belangrijkste manier om buitenlandse handel te organiseren. Osmaanse capitulaties waren meer decreten dan verdragen en eerder een gift dan de uitkomst van onderhandelingen. Het Osmaanse Rijk vergaf capitulaties, omdat ze veel belang hadden bij het aangaan van vriendschappelijke relaties met het West-Europese landen. De capitulaties hadden vrijwel altijd economische en politieke doeleinden en het aanzien ervan was groot in het Osmaanse Rijk. Sultan Ahmed I heeft persoonlijk beloofd dat de capitulaties belangrijker waren dan de eigen wet. Lokale autoriteiten die ertegenin gingen of de capitulaties negeerden werden gestraft als vijanden van de staat.
Onderzoek en resultaatNormaliter worden de capitulaties die aan de Republiek werden verstrekt, gezien als een manier om de economische banden tussen beide landen te verbeteren. Uit mijn onderzoe bleek dat er meer achter zat dan slechts economische beweegredenen. De capitulaties waren namelijk ook bedoeld als middel voor het aangaan van een politiek bondgenootschap dat was gericht tegen gemeenschappelijke vijand Spanje. Destijds een machtig land waar zowel de Republiek als het Osmaanse Rijk officieel mee in oorlog waren. Vooral het Osmaanse Rijk had veel belang bij het aangaan van een politiek-militair bondgenootschap. Dit was de ultieme kans om zich net als voorheen te laten gelden als grote zeemacht. Khalil Pasha, de belangrijkste raadgever van de Sultan op dit gebied, deed dan ook erg zijn best om een bondgenootschap tot stand te laten komen. Voor de Republiek lag dit anders. Voor hen was het te risicovol om openlijk een bondgenootschap aan te gaan met het Osmaanse Rijk, omdat ze net in 1609 een wapenstilstand hadden afgesloten met Spanje. Een bondgenootschap aangaan had door Spanje opgevat kunnen worden als een oorlogsverklaring. Toch waren de belangen voor het aangaan van een bondgenootschap groot voor de Republiek. De Republiek wist net als Spanje dat de wapenstilstand van tijdelijke aard was. Wanneer de oorlog weer uitbrak hadden ze bondgenoten nodig voor de strijd tegen Spanje. Om deze reden deed de Republiek wel mee aan geheime politieke allianties en hielden de economische relaties stand. Een daadwerkelijk open politiek-militaire alliantie kwam echter nooit van de grond. De belangrijkste reden: de belangen van de Republiek en het Osmaanse Rijk ten aanzien van politieke machtsverhoudingen waren te verschillend. Telkens botste het eigen belang met dat van de ander. Maar of de alliantie nou in de praktijk tot stand kwam of niet. Duidelijk is dat er bij het verstrekken van de capitulaties wel degelijk politiek-militaire belangen waren, gericht tegen gemeenschappelijke vijand Spanje. De Republiek was liever Turks dan Paus bevonden. In dit onderzoek heb ik proberen te tonen dat er achter economische verdragen politieke motieven kunnen zitten. Tegenwoordig worden economie en politiek regelmatig als aparte categorieën beschouwd, maar ten tijde van het zeventiende eeuws mercantilisme waren economische en politieke motieven vaak nauw met elkaar verbonden. Het is voor historici daarom belangrijk de politieke motieven achter economische verdragen op te sporen om zo een beter beeld te krijgen van de internationale betrekkingen uit de onderzochte periode.
|
“Den Prince van Oraengien triumphant
Godt sal hem gheven wijsheyt en verstant, Op dat Gods Woort tot desen stonden, Mach gepreect worden aen elcken cant, Liever Turcks dan Paus bevonden. Als die Papisten doen alle dage, Al is den Turck gheen Christen genaemt, Hy en heeft niemant om tgeloove gebrant.” Het geuzenlied toont de voorkeur van het Osmaanse rijk boven Spanje |